Miasto położone jest w województwie kujawsko-pomorskim nad jeziorem Gopło. Kruszwica i Gopło to historyczne miejsca na mapie Polski, związane z początkami polskiej państwowości, ale już znacznie wcześniej istniały tutaj osady ludzkie, o czym mówią badania archeologiczne. Stąd pochodzą najwcześniejsze mity i legendy dotyczące naszego państwa. W tym oczywiście najsłynniejsza o Piaście Kołodzieju i Popielu, którego zjadły myszy. Kruszwica miała burzliwą historię, z upadkami i wzlotami, od prężnej osady handlowej po dzisiejsze niewielkie 10-tysięczne miasteczko. W X i XI wieku rezydowali tutaj książęta i królowie. Od XII w Kruszwica była siedzibą kasztelana.
Kolegiata Św. Piotra i Pawła
Na wschodnim brzegu jeziora Gopło wznosi się okazała kolegiata Św. Piotra i Pawła – nie tylko wspaniały zabytek romański, ale najlepiej zachowany do dzisiejszych czasów zabytek sztuki romańskiej w całej Polsce. Kolegiata w Kruszwicy zbudowana została na początku XII wieku z kamienia, co czyni ją wielkim unikatem, bo niewiele polskich obiektów sakralnych z tego okresu zachowało się do dzisiaj, a ponadto niewiele też budowli w tym czasie kamiennych powstawało. Pierwotnie była prawdopodobnie siedzibą biskupstwa, które około 1148 r. przeniesiono do Włocławka. W ciągu wieków świątynię przebudowywano. W latach 50. i 70. XX w. prowadzono reromanizację w celu przywrócenia jej charakteru romańskiego.
Wzgórze Zamkowe i "Mysia Wieża"
Od czasu pierwszych Piastów notowany jest rozwój Kruszwicy na obydwu brzegach jeziora Gopło, z grodem władcy na wyspie zamkowej oraz przyległym przygródkiem. W tych czasach Kruszwica była jedną z głównych siedzib władcy państwa Piastów. Zamek w Kruszwicy nie pamięta jednak czasów wczesnopiastowskich. Wybudował go na wyspie na jeziorze Gopło w XIV w. Kazimierz Wielki. Dziś poza „Mysią Wieżą”, zachowały się przylegające do niej odcinki muru obronnego, piwnice domu głównego, mury bramy i odtworzony most zwodzony.
Półwysep Rzępowski
W XIX wieku wokół zamku urządzono park, a po obniżeniu lustra wody w jeziorze obydwie wyspy utworzyły półwysep.
Fot. VICONA
